اهمیت نماز از دیدگاه قرآن(2)

در داستان زندگى امام حسین علیه السلام پیشتاز میدان جان بازى مى خوانید که در عصر تاسوعا سپاه عمر سعد عازم حمله شده بود امام حسین علیه السلام برادرش ابوالفضل را فرستاد تا از عمر سعد آن شب را مهلت بخواهد تا به شب زنده دارى مشغول شوند. فرمود خدا مى داند من به نماز و قرآن علاقه دارم ، امشب از قرآن و نماز وداع کنم .
سید بن طاووس در لهوف مى نویسد: و لهم دوى کدوى النحل ما بین راکع و ساجد و قائم آن شب چنان زمزمه اى از خیمه هاى امام بلند بود همانند لانه زنبوران . یکى در رکوع ، دیگرى در سجده و یکى در حال قیام ! فضاى کربلا را چنان عطر آگین کرده بودند که گروهى از سپاه عمر سعد از همین زمزمه ها بخود آمدند و به امام حسین علیه السلام پیوستند.
آنها که توفیق رفیق ایشان گردیده قدر ساعات شب را بیشتر بدانند به همین مناسبت چند روایت را تذکر مى دهیم .

1. عن بحر السقاء قال سمعت الصادق علیه السلام یقول ان من روح الله تعالى ثلاثه التهجد باللیل و افطار الصائم و لقاء الاخوان ⁽¹⁸⁾
سه چیز از نسیم هاى روح افزاى خداوند براى مومنین است : نافله شب ، افطار به روزه داران و دید و بازدید از برادران (دینى ) که این سه چیز از عنایات خاص خدا است به مومن .
2. ابن عباس مى گوید از رسول خدا صلى الله علیه و آله شنیدم .
هر که به شب زنده دارى بپردازد با اخلاص وضویى بگیرد و به نماز بایستد با نیت صادق و قلب سلیم و بدن خاشع و چشم گریان . خداوند پشت سر او نه صف از ملائکه را قرار مى دهد که در هر صف آنقدر فرشته است که جز خداوند عدد آنها را نمى داند. یک طرف صف در مشرق و طرف دیگر در مغرب است وقتى از نماز فارغ شد به تعداد تمام فرشته ها به او درجات خیر مى دهند.⁽¹⁹⁾
روایت سوم : امام صادق علیه السلام مى فرماید: صلوة اللیل کفاره لما اجترح بالنهار. نماز شب کفاره گناهان روز است .⁽²⁰⁾
روایت چهارم : عن النبى صلوه اللیل سراج لصاحبها فى ظلمة القبر. نماز شب چراغ روشنى بخش تاریکى قبر است .
روایت پنجم : از پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله است : صلوه اللیل مرضاه الرب و حب الملائکه و سنه الانبیاء و نور المعرفه و اصل الایمان و راحه الابدان و کراهیه الشیطان و سلاح على الاعداء و اجابه الدعاء و قبول الاعمال و برکه فى الرزق و شفیع بین صاحبها و بین ملک الموت و سراج فى قبره و فراش تحت جنبه و جواب منکر و نکیر و مونس و زائر فى قبره الى یوم القیامه . فاذا کان یوم القیامه کانت الصلوة ظلا فوقه و تاجا على راءسه و لباسا على بدنه و نورا یسعى بینه و بین النار و حجة للمومن بین یدى الله و ثقلا فى المیزان و جوازا على الصراط و مفتاح الجنه لان الصلوة تکبیر و تحمید و تمجید و تقدیس و قرائه و دعا و ان افضل الاعمال کلها الصلوة لوقتها⁽²¹⁾
فرمود نماز شب سبب خشنودى خدا و محبت ملائکه و سنت انبیا است . نماز شب نور معرفت و ریشه ایمان و موجب آسایش بدنها است نماز شب موجب ناراحتى شیطان و اسلحه براى دفع دشمنان و موجب اجابت دعا و قبولى اعمال است . نماز شب روزى را افزایش مى دهد و واسطه است بین نمازگزار و ملک الموت و چراغ روشنى بخش قبر است .
نماز شب چون بستر گرم و نرمى در قبر بوده و پاسخى است براى منکر و نکیر و مونس انسان و زائر و خبر گیرنده است در قبر تا روز قیامت . وقتى روز قیامت مى شود نماز شب سایبانى بر سر اوست و تاجى بر سرش و لباسى بر تنش و نورى است که در مقابلش ‍ روشن است و پرده اى است که فاصله مى اندازد بین او و آتش جهنم و حجت مومن است در پیشگاه پروردگار و موجب سنگینى ترازوى عمل و عبور از صراط و کلیدى براى بهشت است این همه به دلیل اینست که نماز مشتمل بر تکبیر، تحمید، تسبیح ، تقدیس و قرآن و دعا مى باشد. در پایان فرمایش خود فرمود: بهترین اعمال ، خواندن نماز در وقت آن مى باشد.
روایت ششم : سمعت الصادق علیه السلام یقول ثلاثه فخر المومن و زینته فى الدنیا و الاخره الصلوه فى آخر اللیل و یاءسه عما فى ایدى الناس و ولایه الامام من آل محمد صلى الله علیه و آله .⁽²²⁾
سه چیز در دنیا و آخرت مومن و زینت اوست . اول نماز در آخر شب . دوم نا امیدى از امکانات مردم و سوم ولایت نسبت به امام از آل محمد صلى الله علیه و آله .
روایت هفتم : عن ابى عبدالله علیه السلام قال ما من عمل یعمله العبد الا و له ثواب فى القرآن الا صلوه اللیل فان الله لم یبین ثوابها لعظم خطرها عنده فقال : تتجافى جنوبهم عن المضاجع یدعون ربهم خوفا و طمعا و مما رزقناهم ینفقون فلا تعلم نفس ما اخفى لهم من قره اعین جزاء بما کانوا یعملون ⁽²³⁾
فرمود: هیچ عملى نیست که بنده انجام دهد مگر اینکه خداوند در قرآن ثوابى براى آن بیان کرده جز نماز شب که ثوابى براى آن مشخص نکرده بواسطه ارزش زیادى که نزد خداوند عزیز داشته لذا در این آیه مى فرماید: از بسترهاى گرم حرکت مى کنند و از روى بیم و امید به دعا مى پردازند و از امکانات خود انفاق مى کنند هیچ کسى نمى داند خداوند چه چیزها براى آنها پنهان کرده که موجب روشنى چشم ایشان مى شود، به پاداش اعمالى که انجام مى دهند.
روایت هشتم : اباذر در کنار خانه خدا موعظه مى کرد، ضمن مواعظ خود گفت : و صل رکعتین فس سواد اللیل لوحشة القبور⁽²⁴⁾
دو رکعت نماز شب بخوان براى برطرف شدن وحشت قبر.
روایت نهم : عن جعفر بن محمد علیه السلام قال المال و البنون زینة الحیوة الدنیا و ثمان رکعات من آخر اللیل و الوتر و زینة الاخره و قد یجمعها الله لا قوام ⁽²⁵⁾
امام صادق علیه السلام فرمود مال و فرزند زینت زندگى دنیا است هشت رکعت نماز آخر شب (و سه رکعت ) وتر زینت آخرت است گاهى خداوند براى بعضى از مومنین جمع بین هر دو زینت مى کند.
روایت دهم : عن ابى جعفر علیه السلام قال لهو المومن فى ثلاثه اشیاء التمتع بالنساء و مفاکهة الاخوان و الصلوة باللیل .
امام باقر علیه السلام فرمود سرگرمى مومن در سه چیز است 1. بهره بردن از مسائل جنسى با همسر خود 2. شوخى و مزاح با دوستان 3. و نماز شب .
علامه مجلسى (رضوان الله علیه ) ذیل خبر مى نویسد: امام نماز شب را جزء سرگرمیهاى مومن نام برده و با تمتع از زنان و مزاح با دوستان در یک ردیف قرار داده است براى توجه دادن باینکه مومن از مناجات با خدا و دل بستن به او در شبهاى تاریک لذت مى برد.
روایت یازدهم : اینک ببینید ترک نماز شب چگونه است :
مردى به امیر المومنین علیه السلام گفت : یا امیر المومنین انى قد حرمت الصلوه باللیل ، فقال امیر المومنین علیه السلام انت رجل قد قیدتک ذنبک ⁽²⁶⁾
من از خواندن نماز شب محرومم فرمود تو شخصى هستى که گناهان مهارت نموده اند.
روایت دوازدهم : قال رسول الله صلى الله علیه و آله من صلى باللیل حسن وجهه بالنهار هر که نماز در شب بخواند چهره اش در روز زیبا مى شود (نماز شب چهره انسان را نورانى و زیبا مى نماید) از زین العابدین علیه السلام پرسیدند ما بال المتهجدین من احسن الناس وجها قال انهم خلوا بربهم فکساهم الله نوره ⁽²⁷⁾
از زین العابدین علیه السلام سوال کردند: چرا شب زنده داران زیباترین چهره را دارند. فرمود آنها (به شب ) با خداى خود خلوت مى کنند از نور خویش چهره آنان را منور مى کند.
روایت سیزدهم : ان العبد لیقوم فى اللیل فیمیل به النعاس یمینا و شمالا و قد وقع ذقنه على صدره فیامر الله تبارک و تعالى ابواب السماء تفتح ثم یقول لملائکته انظروا الى عبدى ما یصیبه فى التقرب الى بمالم افرض علیه راجیا منه لثلاث خصال : ذنبا اغفره او توبة اجددها او رزقا ازیده فیه اشهدکم انى قد جمعتهن له ⁽²⁸⁾
مومنى که براى نماز شب بیدار مى شود گاه به دلیل خواب آلودگى تعادل نداشته و به طرف راست و چپ خم مى شود، خداوند به ملائکه مى فرماید درهاى آسمان را بگشایند بعد مى فرماید تماشا کنید بنده مرا در راه تقرب به من چه خستگى را تحمل مى کند براى نمازى که بر او واجب نکرده ام به امید اینکه سه چیز نصیبش شود. گناهش را ببخشم یا توبه مجددى بر او بنمایم یا روزیش را فراوان نمایم . ملائکه من ! شما را گواه مى گیرم من هر سه را به او مى دهم .
روایت چهاردهم : عن انس بن مالک قال سمعت رسول الله صلى الله علیه و آله یقول الرکعتان فى جوف اللیل احب الى من الدنیا و ما فیها⁽²⁹⁾
پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمود دو رکعت نماز در دل شب نزد من محبوبتر است ، از دنیا و هر چه در آن است .
روایت پانزدهم : دیگر از مزایاى نماز شب در بیان امام صادق علیه السلام فراوانى روزى است .
از ثواب الاعمال صدوق (رضوان الله علیه ) نقل مى شود خدمت امام صادق علیه السلام رسید و از فقر و تنگدستى شکایت کرد بطورى که حکایت از گرسنگى در همان حال مى نمود. امام به او فرمود نماز شب مى خوانى ؟ گفت : بلى . امام روى به حاضرین نموده فرمود: کذب من زعم انه یصلى باللیل و یجوع بالنهار ان الله عزوجل ضمن بصلاة اللیل قوت النهار.⁽³⁰⁾
دروغ مى گوید کسى که مدعى است نماز شب مى خواند ولى در روز گرسنه است زیرا خداوند براى نماز شب خوانان ضامن روزى شده است .
معاویه بن عمار از امام صادق علیه السلام نقل کرد که فرمود صلوة اللیل تحسن الوجه و تحسن الخلق و تطیب الریح و تدر الرزق و تقضى الدین و تذهب بالهم و تجلوا البصر
نماز شب انسان را زیبا و خوش اخلاق و خوشبو مى نماید و موجب افزایش روزى و اداى قرض و از بین رفتن رنج و ناراحتى مى شود.
روایت شانزدهم : خانه اى که در آن نماز شب خوانده مى شود براى آسمان نشینان چون ستاره مى درخشد.
عن ابى عبدالله علیه السلام قال ان البیوت التى یصلى فیها باللیل بتلاوة القرآن تضى لاهل السماء کما یضى نجوم السما لاهل الارض ⁽³¹⁾
امام صادق علیه السلام فرمود خانه هایى که در آنها نماز شب با تلاوت قرآن به پا داشته مى شود براى اهل آسمان چنان مى درخشد که ستاره ها براى اهل زمین .
روایت هفدهم : امام صادق علیه السلام به یکى از یاران خود فرمود: لا تدع قیام اللیل فان المغبون من حرم قیام اللیل . از شب زنده دارى دست برمدار. مغبون کسى است که از شب زنده دارى و عبادت در شب محروم گردد.⁽³²⁾
روایت هجدهم : محرومیت از نماز شب گاهى بواسطه گناه در روز مى باشد.
امام صادق علیه السلام فرمود: ان الرجل لیکذب الکذبة و یحرم بها صلوة اللیل فاذا حرم بها صلوة اللیل حرم بها الرزق ⁽³³⁾
شخص گاهى دروغى مى گوید و موجب محرومیت از نماز شب مى گردد. هنگامى که از نماز شب محروم شد از روزى (و مواهب مادى و معنوى ) نیز محروم مى گردد.
روایت نوزدهم : با اینکه مى دانیم کسى همچون على علیه السلام هرگز ترک نماز شب نمى کرد، در عین حال اهمیت موضوع تا آن پایه است که پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله در وصایایش به او تاکید و چنین مى گوید
اوصیک فى نفسى بخصال فاحفظها ثم قال اللهم عنه ...... و علیک بصلوة اللیل و علیک بصلوة اللیل و علیک بصلوة اللیل .⁽³⁴⁾
تو را به امورى سفارش مى کنم ، همه را حفظ کن سپس فرمود خداوندا او را بر انجام این امور مدد فرما.. تا آنجا که فرمود بر تو باد نماز شب ، بر تو باد نماز شب ، بر تو باد نماز شب ⁽³⁵⁾
روایت بیستم : پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: خیرکم من اطاب الکلام و اطعم الطعام و صلى باللیل و الناس ‍ نیام ⁽³⁶⁾
بهترین شما کسى است که در سخن گفتن مودب است و گرسنگان را سیر مى کند (سفره گسترده دارد و مهمان نواز است ) و به نماز شب مى پردازد موقعى که مردم در خوابند.
بخش دوم : شب زنده داران در تاریخ
در این مورد ابتدا به سراغ على مرتضى و فاطمه زهرا مى رویم هنگام هجرت رسول خدا صلى الله علیه و آله از مکه به مدینه در بین راه پیوسته على و فاطمه زهرا به شب زنده دارى و عبادت مى پرداختند، که این آیه به رسول الله صلى الله علیه و آله نازل شد و حال آنها را براى پیامبر اکرم گزارش مى کرد.
الذین یذکرون الله قیاما و قعودا و على جنوبهم و یتفکرون فى خلق السموات و الارض ربنا ما خلقت هذا باطلا فاستجاب لهم ربهم انى لا اضیع عمل منکم من ذکرو انثى .
خداوند مى فرماید دعاى شما را مستجاب کردیم ، من عمل هیچکدام از مرد و زن شما را ضایع نمى کنم . در تفسیر آیه چنین آمده : منظور از مرد در این آیه على علیه السلام و از زن فاطمه زهرا علیه السلام مى باشد⁽³⁷⁾ .
اسما از شب ازدواج مى گوید: امیر المومنین از فاطمه زهرا اجازه خواست تا به جهت شکر پروردگار به نماز و ذکر و دعا مشغول شود. فاطمه زهرا علیه السلام اجازه داد و خود نیز مشغول به نماز شد، در مورد احیا و شب زنده دارى آن شب عروس و داماد این آیه نازل شد.
تتجا فى جنوبهم عن المضاجع یدعون ربهم خوفا و طمعا و مما رزقناهم ینفقون ⁽³⁸⁾
شب هنگام از بستر گرم به پا مى خیزند و دست نیاز و دعا به سوى خدا دراز مى کنند از بیم و امید. و از آنچه به ایشان روزى داده ایم انفاق مى کنند.
به همین جهت وقتى صبحگاه رسول خدا صلى الله علیه و آله براى خبرگیرى از عروس و داماد به خانه آنها آمد پس از انجام مراسمى که در تاریخ ثبت شده ⁽³⁹⁾ از على علیه السلام پرسید ((کیف وجدت اهلک )) على جان ! زنت چگونه زنى بود قال نعم العون على طاعة الله عجب همکار و کمکى است براى طاعت خدا.
از زهراى مرضیه پرسید: دخترم ! شوهرت چگونه شوهرى است ((قالت خیر بعل )) گفت پدر جان ! بهترین شوهر است .
در همان شب اول على علیه السلام متوجه شد همسرش زهرا علاوه بر شایستگى براى مادر بودن ، همکار خوبى است در راه اطاعت خدا و شب زنده دارى .