بررسی ابعاد و جوانب گوناگون نماز جمعه

موضوع: بررسی ابعاد و جوانب گوناگون نماز جمعه


نماز جمعه فریضه اى چند وجهى است (عبادى، سیاسى، اجتماعى و فرهنگى) که وحدت مسلمین و امت، اصلاح گرى و بیدارى و هوشیارى و جهت دهى سیاسى، بخشى از ابعاد سیاسى آن است.

 زنده نگاه داشتن مردم در صحنه هاى اجتماعى و تقویت اراده ملى براى مسوؤلیت هاى مختلف، بخشى از جنبه اجتماعى نماز جمعه است.


تربیت مومنین و انس با معنویت و ذکر خدا به صورت مستمر و هفتگى، راهکار فرهنگى مهمّى است که بعد فرهنگى نماز جمعه متولى آن است.


 توصیه به تقوا، رکن خطبه هاى نماز جمعه است.


 بررسى وضعیّت سیاسى جامعه مسلمین، بیان مصالح اسلام و مسلمانان، ایجاد روشن بینى سیاسى و تحلیل و نفکّر صحیح اجتماعى، همه و همه آثار و پى آمدهاى ابعاد مختلف نماز جمعه به شمار مى آید.


 به تعبیر امام راحل یکى از بزرگ ترین دستاوردهایى که در انقلاب حاصل شد، قضیه نماز جمعه است، تا پیش از انقلاب نماز جمعه در همه شهرها و مناطق کشور برگزار نمى شد، و انقلاب اسلامى در احیاى این فریضه تعطیل شده و یا نیمه تعطیل گام برداشت.


نماز جمعه پل ارتباطى روحانیّت با مردم است، به تعبیر امام راحل منصب نماز جمعه، یعنى منصب تماس روحانیّت با ملّت ،مجلس و دولت.


 ایجاد احساس مسؤلیّت در مشکلات فرهنگى و اجتماعى و سیاسى براى مردم و مسؤلین و ترغیب به هدایت آن ها به حلّ مشکلات، از کاردهاى نماز جمعه است.


 این نهال مقدس از برکت هاى جمهورى اسلامى است که به لطف خدا، پس از پیروزى انقلاب اسلامى، در تهران با حکم آن پیر فرزانه راحل، باامامت ابوذر زمان، مرحوم آیة الله طالقانى در مرداد 1358 برگزار گردید.


 نماز جمعه رسانه ویژه اسلامى است که به دستور خداوند و باانجام وظیفه پیامبر گرامى اسلام شروع به کار کرد، این رسانه از بهترین مدل&rlmهاى ارتباطى یعنى ارتباط چهره به چهره بهره مند است، که به بهترین صورت پیام را به مخاطب منتقل مى کند.


 به فرموده ولى امر مسلمین حضرت آیة الله خامنه اى این مهمّ یکى از پایه هاى اساسى حفظ نظام اجتماعى ما است، و در تاریخ هم همین طور بوده است.


 از این رو به عناوینى در باره نماز جمعه از میان روایات اسلامى مى پردازیم.





تفاوت نماز جمعه با نماز جماعت:


 برخى ها از روى نادانى نماز جمعه را به نماز جماعت تشبیه مى کنند، امّا در عین اینکه نماز جمعه نیز با جماعت خوانده مى شود ولى داراى تفاوتهایى قابل ملاحظه اى نیز هست که به برخى از آنها اشاره مى کنیم:


الف( نماز جماعت امرى مستحب است، البته براى انجام این مستحب سفارش فراوانى نیز شده و بعنوان مستحب مؤکد معرفى گردیده است ولى نماز جمعه باتفاق اکثر فقهاى امامیه واجب است، ولکن واجب تخییرى نه واجب تعیینى.


 البته در برخى موارد ممکن است نماز جماعت براى برخى ها واجب شود، مانند کسى که قرائت صحیحى از نماز ندارد، و یا کسى که پدرش بر او امر کرده باشد براى حضور در نماز جماعت و ترک آن نیز براى برخى ها مانند کسى که هرگز در نماز جماعت شرکت نمى کند و عدم حضو روى نیز باعث تضعیف نماز جماعت مى شود، حرام است، و پیامبر نیئز با این روحیه مبارزه کرده و تصمیم به احراق و آتش زدن خانه وى نموده است.


 ب( نماز جماعت در هر شهرى به صورت متعدد و حتى در یک مکان چند نماز جماعت مى&rlmتواند برگزار شود امّا نماز جمعه بایستى در حد فاصل شش کیلومترى و یک فرسخى برگزار گردد و تا فاصله دوازده کیلومترى نیز موظف شده اند براى شرکت در نماز جمعه اقدام کنند. و در قدیم که امکانات امروزى نبود مردم حدود دو ساعت راه را طى مى کردند تا در نماز جمعه شرکت کنند.


 ج( نماز جماعت فرق چندانى با نماز فرادى ندارد بلکه همان نماز فرادى هست که به صورت جماعت خواند مى شود، و اتمام بار قرائت نماز را از دوش مامومین برداشته و به دوش خود مى کشد، و مامومین نیز در مقابل از امام تبعیت مى کنند، ولى نماز جمعه در هفته یکبار در شعاع دوازده کیلومترى با حضور همه مردم حتى زندانیان و محبوسین که با مراقبت ویژه براى حضور در نماز جمعه مى آورند، به استثناى برخى ها که معذورند، برگزار مى شود، و این نکته اهمیتى باعث تفاوتى عمیق تر شده که در روز جمعه نماز ظهر تغییر و تبدیل پیدا مى کند به نماز جمعه، و اگر مانند نماز جماعت بود این تبدیل لازم به نظر نمى آمد، آنهم تبدیل شدن به دو رکعت نماز و ایراد دو خطبه قبل از نماز.





توجه به حضور در نماز جمعه:


 امام صادق علیه السلام از پدرش، از امام على علیه السلام روایت مى کند که فرمود: اگر ده بار از حضور در نماز عید قربان محروم شوم، از یک بار حضور نیافتن بدون عذر در نماز جمعه، برایم بهتر است××× (1) قرب الاسناد، حمیرى، ص 153، ح 563. تهذیب الاحکام، ج 3، ص 247، ح 676. ×××.


 و دوباره نقل شده که امام على7 براى حضور در نماز جمعه پیاده و با پاى برهنه در حالى که کفش خود را به دست چپ گرفته بود، مى رفت، تا عظمت و بزرگى نماز جمعه را نشان دهد، و مى فرمود: این جا مکانى متعلّق به خداوند است××× (2) دعائم الاسلام: ج 1، ص 182. بحارالانوار: ج 89، ص 255، ح 71. ×××.





پاداش حضور در نماز جمعه:


 قال رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم: من اغتسل یوم الجمعة غفرت له ذنوبه وخطایاه وإذا أخذ فی المشی إلى الجمعة کان له بکل خطوة عمل عشرین سنة فإذا فرغ من صلاة الجمعة أجیز بعمل مائتی سنة.××× (1) مجمع الزوائد، الهیثمى، ج 2، ص 174. ×××


 پیامبر فرمود: هر کسى که روز جمعه غسل جمعه را به جاى آورد، خداوند گناهان و خطایاى وى را مى بخشد، و هرگاه به سوى نماز جمعه گام بردارد، هر گامى که به پیش مى رود، برابر با عمل بیست سال وى مى باشد، و آن زمان که از نماز جمعه فارغ شد خداوند پاداش و جزاى دویست سال عبادت و بندگى را براى وى مى نویسد.





ثبت نام نمازگزاران جمعه توسّط فرشتگان و ماموران الهى:


الکافی - الشیخ الکلینی - ج 3 - ص 413 ح 2


عن محمد بن مسلم، عن أبی جعفر ) علیه السلام ( قال: إذا کان یوم الجمعة نزل الملائکة المقربون معهم قراطیس من فضة وأقلام من ذهب فیجلسون على أبواب المسجد على کراسی من نور فیکتبون الناس على منازلهم الأول والثانی حتى یخرج الامام فإذا خرج الامام طووا صحفهم ولا یهبطون فی شئ من الأیام إلا فی یوم الجمعة. یعنی الملائکة المقربین.


امام باقر)ع( فرمود: هر گاه که روز جمعه فرا رسد فرشتگانی مقرب فرود می آیند که کاغذ هایی از نقره و مدادهایی از جنس طلا به دست دارند و بر درب ورودی مسجد و محل برگزرای نماز جمعه برب کرسی های ا زنور می نشینند و کارشان این است که اسامی افرادی که برای شرکت در نماز جمعه می آیند را به نوبت و به ترتیب ورود و حضورشان بنویسند و این کار ادامه پیدا می کند تا اینکه امام جمعه برای اقامه خطبه ها خارج می شود که در آن زمان پرونده ثبت اسامی را جمع کرده و می بندند. این فرشتگان تنها برای این کار در روز جمعه فرود می آیند.





سبقت در نماز جمعه موجب سبقت در ورود به بهشت:


الکافی - الشیخ الکلینی - ج 3 - ص 413 ح 9


عن عبد الله بن سنان قال: قال أبو عبد الله ) علیه السلام (: فضل الله الجمعة على غیرها من الأیام وإن الجنان لتزخرف وتزین یوم الجمعة لمن أتاها وإنکم تتسابقون إلى الجنة على قدر سبقکم إلى الجمعة وإن أبواب السماء لتفتح لصعود أعمال العباد.


امام صادق(ع) فرمود: خداوند روز جمعه را بر دیگر ایام برتری داده است و در این روز بهشت آراسته می شود برای کسانی که به نماز جمعه می آیند و شما در آن روز به اندازه سبقت گرفتن به نماز جمعه برای رفتن به بهشت سبقت می گیریدو در روز جمعه درهای آسمان برای صعور اعمال بندگان مفتوح است.





ساعت اقامه خطبه نماز جمعه ساعت اجابت دعا است:


الکافی - الشیخ الکلینی - ج 3 - ص 413 ح 12


عن معاویة بن عمار قال: قلت لأبی عبد الله ) علیه السلام (: الساعة التی فی یوم الجمعة التی لا یدعو فیها مؤمن إلا استجیب له؟ قال: نعم إذا خرج الامام، قلت: إن الامام یعجل ویؤخر، قال: إذا زاغت الشمس ( 1 ).


معاویه بن عمار می گوید: به امام صادق گفتم: کدام ساعت روز جمعه است که هیچ مومنی در آن ساعت دعا نمی کند مگر آنکه مورد اجابت قرار خواهد گرفت.


فرمود: ساعت خروج امام برای اقامه جمعه.


گفتم: امام جمعه گاهی زودتر و گاهی دیرتر برای اقامه خارج می شود.


فرمود: هنگام زوال خورشید و اذان ظهر.





وصیت امام باقر به کفن نمودن آنحضرت در لباسى که در آن نماز جمعه مى&rlmخواند:


الکافی - الشیخ الکلینی - ج 1 - ص 307


عن عبد الاعلى عن أبی عبد الله علیه السلام قال: إن أبی علیه السلام استودعنی ما هناک، فلما حضرته الوفاة قال: ادع لی شهودا فدعوت له أربعة من قریش، فیهم نافع مولى عبد الله بن عمر فقال: اکتب، هذا ما أوصى به یعقوب بنیه یا بنی إن الله اصطفى لکم الدین فلا تموتن إلا وأنتم مسلمون ( 1 ) وأوصى محمد بن علی إلى جعفر بن محمد وأمره أن یکفنه فی برده الذی کان یصلی فیه الجمعة، وأن یعممه بعمامته، ....


عبدالاعلی از امام صادق روایت می کند که فرمود: پدرم مرا امانت خودش قرار داد وزمانی که اجل وی فرا رسید به من فرمود: شاهدانی برایم فرا خوان نما. و من چهار تن از قریش را فراخواندم که در میان آنان نافع نیز بود. پدرم فرمود: بنویس و شروع کرد به بیان وصیت خویش. این چیزی است که یعقوب فرزندانش را بدان وصیت نمود. ای فرزندانم! همان خداوند دین را برای شما انتخاب کرده پس تلاش کنید با حال اسلام بمیرید. و حالا محمد بن علی به فرزندش جعفر بن محمد وصیت می کند و به او سفرش می نماید که او را پس از مرگ در لباس و ردایی که کفن نماید که در آن نما زجمعه به جای می آورده و او را با عمامه اش معمم نماید و ......





 لزوم رعایت سکوت به هنگام اقامه خطبه و توجّه به خطبه ها:


الکافی - الشیخ الکلینی - ج 3 - ص 421 ح 2


عن محمد بن مسلم، عن أبی عبد الله ) علیه السلام ( قال: إذا خطب الامام یوم الجمعة فلا ینبغی لاحد أن یتکلم حتى یفرغ الامام من خطبته وإذا فرغ الامام من الخطبتین تکلم ما بینه وبین أن تقام الصلاة..


امام صادق (ع) فرمود: هنگامی که امام در روز جمعه خطبه نماز جمعه می خواند شایسته نیست تا خطبه ها به پایان نرسیده کسی سخن بگوید و هرگاه امام از دو خطبه نماز جمعه فارغ شد و قبل ا ز آنی که نماز اقامه شود می تواند سخن بگوید