شهید قدوسى و اهمیت به نماز شب(اهمیت نماز از دیدگاه قرآن ۵(آخر) )

شهید قدوسى و اهمیت به نماز شب
درباره او نوشته اند: ایشان حتى به مستحبات و مکروهات بسیار اهمیت مى داد. نماز شب را براى روحانى لازم مى دانست یک شب در مسجد گوهرشاد با نگرانى خاصى مى فرمود: برایم بسیار ناگوار و غیر منتظره بود که شنیدم یکى از اساتید مدرسه ((حقانى )) مقید به نماز شب نیست . با ایشان صحبت کردم . معلوم شد سبکى معده را در شب رعایت نمى کند بار دیگر مى فرمود: ما وقتى در نهاوند بودیم سال یک بار به صورت خانوادگى منزل یکى از آشنایان دعوت مى شدیم من پس از تکرار چند نوبت دیدم همان شبى که ما در آن مهمانى غذا مى خوریم نماز صبح روز بعد به آخر وقت کشیده مى شود (و موفق به نماز شب نمى شوم ) متوجه شدم در اموال آن شخص اشکالى وجود دارد.(65)

  
کمتر مجلسى بود که قدوسى در آن نتواند خواب و بستر گرم را رها کرده ، براى نماز شب از آن بگذرد، در آینده از خیلى چیزها نخواهد گذشت ... او ریا را آفت اخلاص مى دانست و در عین حال مى گفت : گاهى شیطان با همین حربه ریا نفس را بر شما حاکم مى سازد و به اسم این که شاید ((ریا شود)) مانع نماز شب شما مى شود و جلو مناجات و دعاى شما را مى گیرد.
عصر روز عرفه با این که براى درس اهمیت فوق العاده اى قائل بود کلاسها را تعطیل مى کرد تا طلاب دعاى ((عرفه )) بخوانند. براى محصلین پیک نیک مسجد ((جمکران )) تشکیل مى داد تا در آن مسجد دعا و نماز برگزار شود، محبوبترین و والاترین ، محصل مدرسه متهجدترین ها بودند نه درس خوان ترین ها. هنگامى که برخى دوستان مدرسه مطرح مى کردند، اگر به جاى نماز شب و دعا به مطالعه پرداخته شود، و بهتر خواهد بود مى گفت مطرح مى کردند، اگر به جاى نماز شب و دعا به مطالعه پرداخته شود، و بهتر خواهد بود مى گفت ولى حضرت آیه الله العظمى خمینى مى فرمودند: نماز شب وقت چندانى نمى گیرد و بدین وسیله ضرورت تعبد را در کنار تعمم گوشزد مى کرد او مى گفت طلبه اى که هنگام نماز شب بیدار باشد و نماز شب نخواند از اشرار خواهد بود.
قسمتى از سفارش ملا حسینقلى همدانى در نامه اى چنین مى نگارد.
البته از غذاى حرام فرار کن مخور مگر حلال ، غذا را کم بخور و زیاد مخور. یعنى زیاده بر حاجت بنیه مخور. نه چندان بخور که تو را سنگینى بکند و از عمل باز دارد و نه چندان کم بخور که ضعف آورده و به سبب ضعف از عبادت مانع شود و هر قدر بتوانى روزه بگیرد به شرطى که شب جاى روز را پر نکنى .

الحاصل ، غذا به قدر حاجت بدن ، ممدوح ، و زیاد و کم هر دو مذموم است . شروع به نماز کن با قلب پاک از حقد و حسد و غل و غش ‍ مسلمانان ، لباس و فرش و مکان نمازت باید مباح باشد اگر چه مکان غیر محل جبهه نجس بودنش به نجاست غیر متعدیه نماز را باطل نمى کند ولى نبودنش بهتر است و بایست به نماز به گونه ایستادن بنده در حضور مولاى جلیل با گردن کج و قلب خاضع و خاشع و بعد از فریضه صبح هفتاد بار استغفار کردن . و تسبیح سیده نساء حضرت زهرا علیه السلام را بعد از فریضه ترک نکن و هر قدر بتوانى لا اقل یک جزء قرآن با احترام و وضو و خضوع و خشوع بخوان و در بن خواندن حرف مزن مگر در مقام ضرورت ... و از یاد مرگ غافل مشو و دست بر گونه راست گذاشته با یاد خدا بخواب (مثل میت در قبر) و از وصیت کردن غافل مشو و ذکر مبارک لا اله الا انت سبحانک انى کنت من الضالمین از علم طبیعت خارج مى شود.
میرزا جواد آقا ملکى در کتاب اسرارالصلوة خود مى نویسد:(66) این حرف ها را بپذیر و انکار نکن . خدا را شاهد مى گیرم که من از متهجدین و شب زنده داران کسى را مى شناسم که به هنگام سحر صداى فرشته اى که او را بیدار مى کند مى شنود با لفظ ((آقا)) به او خطاب مى کند و آن شخص با این سخن بیدار مى شود و به نماز شب مى ایستد.(67)
یکى از کسانى که مرحوم ملکى را زبارت کرده و از او بهره برده مى گوید: حاج میرزا جواد آقا روزى پس از پایان درس عازم حجره یکى از طلبه ها که در مدرسه دارالشفا بود شد و من در خدمتش بودم به حجره آن طلبه وارد شد و پس از بجاى آوردن مراسم احترام و اندکى جلوس برخاست و حجره را ترک کرد و هدف از این دیدار را پرسیدم در پاسخ فرمودند:
شب گذشته هنگام سحر فیوضاتى بر من افاضه شد که فهمیدم از ناحیه خودم نیست و چون توجه کردم دیدم این آقاى طلبه به تهجد برخاسته و در نماز شبش به من دعا مى کند و این فیوضات اثر دعاى اوست این بود که به خاطر سپاسگزارى از عنایتش به دیدارش ‍ رفتم .(68)
بخش سوم : کیفیت شب زنده دارى و نافله شب
مهمترین مطلب در کیفیت نماز شب توجه به وقت آن است در این مورد چند مسئله از متن عروة الوثقى ذکر مى کنیم تا باعث مزید اطلاع گردد.
در (مسئله 8 ص 525 ج 1) عروة مى نویسد: وقت نافله شب ما بین نصف شب و فخر دوم یعنى اذان صبح است .
در مسئله نهم مى نویسد: مسافر و جوانى که بیدار شدن براى او مشکل است مى تواند قبل از نصف شب نماز شبش را بخواند همینطور هر کسى که که عذرى داشته باشد از قبیل پیرها یا ترس از سرما یا ترس از احتلام یا مریض باشد که شایسته است در چنین مواردى نیت تعجیل نماید نه قصد اداء داشته باشد.
در مسئله دهم مى نویسد: اگر امر دایر شد بین تقدیم نماز شب یا قضاى آن . قضا بهتر از تقدیم است .
در مسئله یازدهم مى نویسد: اگر مقدم داشت نماز شب را ولى بر سبیل اتفاق در وقت نماز، بیدار شد، اعاده لازم نیست .
در مسئله دوازدهم مى نویسد: اگر اذان صبح شد و شب زنده دار چهار رکعت یا بیشتر از نماز خود را خوانده بود بقیه را سبک بخواند و تمام نماید اما اگر به نماز شب مشغول نشده اول دو رکعت نافله صبح را بخواند بعد نماز صبح را مى خواند، پس از آن نماز شب را قضا مى کند. در صورتى که مشغول نماز شب شده (ولى چهار رکعت نخوانده ) اذان شد همان نمازى را که شروع کرده تمام نماید سپس نافله صبح و بعد از نماز صبح بقیه نافله شب را قضا نماید.
علامه مجلسى (رضوان الله علیه ) در بحارالانوار مى نویسد:(69) علماء و دانشمندان شیعه بر این اعتقادند: نافله شب هر چه نزدیک تر به فجر و اذان خوانده شود بهتر است که در دو کتاب منتهى و معتبر ادعاى اجماع بر این مطلب را دارد.
اما اخبار زیادى هست که دلالت دارد ائمه علیهم السلام نماز شب را با فاصله کمى از نیمه شب شروع مى کردند که روایات زیادى این مطلب را تاءیید مى کند و ساعت استجابت دعا است .
مطلب دوم کیفیت نماز شب - انجام نماز به دو صورت است . صورت اول متفرق خواندن نماز شب ، به این طریق که ابتدا چهار رکعت اول را بخواند باز بخوابد باز حرکت کند چهر رکعت دوم را بخواند که این کیفیت را رسول اکرم صلى الله علیه و آله انجام مى داده است .
شیخ طوسى در تهذیب (70) از معاویه بن وهب نقل مى کند که گفت از امام صادق علیه السلام شنیدم مى فرمود: نماز شب را پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله اینطور مى خواند.
آب را آماده بالاى سر آن حضرت مى گذاشت و مسواک را زیر بستر خود مى گذاشت ، بعد مى خوابید بعد که بیدار مى شد در بستر خود مى نشست و چشم به آسمان مى دوخت و این آیات از سوره آل عمران را مى خواند.
ان فى خلق السموات و الارض و اختلاف اللیل و النهار لایات لاولى الالباب . الذین یذکرون الله قیاما و قعودا و على جنوبهم و یتفکرون فى خلق السموات و الارض ربنا ما خلقت هذا باطلا فقنا عذاب النار ربنا انک من تدخل النار فقدا اخزیته و ما للظالمین من انصار ربنا اننا سمعنا منادیا ینادى للایمان ان آمنوا بربکم فاغفر لنا ذنوبنا و کفر عنا سیئاتنا و توفنا مع الابرار ربنا و آتناما و عدتنا على رسلک و لا تخزنا یوم القیامه انک لا تخلف المیعاد.(71)
بعد مسواک مى کرد پس از آن وضو مى گرفت بعد به محل نماز خود مى رفت و چهار رکعت نماز مى خواند. رکوع هر رکعت به اندازه قرائت (حمد و سوره ) طول مى کشید و سجده را به اندازه رکوع طولانى مى کرد. آنقدر در رکوع مى ایستاد که انسان فکر مى کرد کى سر بر خواهد داشت ؟ و سجده را نیز چنان ادامه مى داد که بیننده فکر مى کرد کى سر برخواهد داشت (بعد از انجام این چهر رکعت ) بر مى گشت به رختخواب خود و مى خوابید.
باز بیدار مى شد همان آیات سوره آل عمران را مى خواند در حالى که چشم به آسمان داشت باز مسواک مى کرد و وضو مى گرفت و به جایگاه نماز خود مى رفت و چهار رکعت نماز مانند مرتبه اول مى خواند سپس به رختخواب برمى گشت و مقدارى مى خوابید. باز بیدار مى شد آیات را تلاوت مى کرد و چشم به آسمان مى دوخت . مسواک مى کرد و وضو مى گرفت و به جایگاه نماز مى رفت و نماز وتر (منظور شفع و وتر است ) مى خواند و بعد دو رکعت نماز (نافله صبح ) را به جا مى آورد آنگاه به قصد اداى نماز صبح به مسجد مى رفت .
در روایت کلینى (72) امام صادق علیه السلام بعد از نقل جریان مى فرماید ولکم فى رسول الله اسوة حسنه شما باید از پیامبر صلى الله علیه و آله یاد بگیرد و روش آن جناب را پیروى کنید. من پرسیدم چه وقت حرکت مى کرد فرمود پس از یک سوم از شب در حدیث دیگرى است بعد از نیمه شب .(73)
نوع دوم از انجام نافله شب : تمام یازده رکعت نافله شب را به اضافه نافله صبح پشت سر هم قبل از اذان صبح به جا آورد ولى بیدار شدن به موقع یکى از توفیق ها و عنایات پروردگار است که باید توجه داشت اهتمام به نماز شب و انجام و مداومت آن ، علاوه بر اینکه یک عادت ثانوى براى شب زنده دار بوجود مى آورد، گاه و بیگاه بصورت هاى مختلف هنگام نماز شب که مى شود او را بیدار مى کنند مثلا زنگ در منزل بگوشش مى رسد یا زنگ تلفن را مى شنود اما پس از بیدار شدن متوجه مى شود هنگام انجام نماز شب است یا رسما کسى او را صدا مى زند وقتى بیدار مى شود مى بیند کسى نیست ولى موقع انجام نافله شب است . مى توانید براى بیدار شدن به موقع قبل از خواب از تلاوت این آیه استفاده نمایید:
قل انما انا بشر مثلکم یوحى الى انما الهکم اله واحد و فمن کان یرجو لقاء ربه فلیعمل عملا صالحا و لا یشرک بعبادة ربه احد(74)

1- بحارالانوار ج 87 ص 120.
2- بحارالانوار ج 87 ص 156.
3- نوف خدمتکار على علیه السلام .
4- سفینه البحار الانوار ج 1 ص 95 لفظ بکى .
5- بحارالانوار ج 87 ص 123.
6- بحارالانوار ج 87 ص 144.
7- بحارالانوار ج 87 ص 137.
8- بحارالانوار ج 87 ص 138.
9- بحارالانوار ج 87 ص 137.
10- بحارالانوار 87 ص 138.
11- بحارالانوار ج 87 ص 141.
12- بحارالانوار ج 87 ص 137.
13- امالى صدوق ص 214.
14- امالى صدوق ص 257.
15- بحارالانوار ج 87 ص 152.
16- بحارالانوار ج 87 ص 152.
17- بحارالانوار ج 87 ص 122 از لفظ امر و دستور در قرآن استفاده وجوب مى شود.
18- با استفاده از تفسیر نمونه ج 12 ص 227 و جلد 15 ص 173.
19- تفسیر نمونه جلد 22 ص 326 تا 337.
20- بحارالانوار ج 87 ص 143.
21- امالى صدوق ص 42.
22- بحارالانوار ج 60 ص 871.
23- ارشاد القلوب ص 316 به نقل بحار ج 87 ص 161.
24- بحارالانوار ج 87 ص 14.
25- بحارالانوار ج 87 ص 14.
26- پبحارالانوار ج 87 ص 140. آیه در سوره سجده شماره 16.
27- بحارالانوار ج 87 ص 140. آیه در سوره سجده شماره 16.
28- بحارالانوار ج 87 ص 14.
29- بحارالانوار ج 87 ص 14.
30- بحارالانوار ج 87 ص 146.
31- بحارالانوار ج 87 ص 159.
32- بحارالانوار ج 87 ص 148.
33- بحارالانوار ج 87 ص 148.
34- ثواب الاعمال ص 38 و 39.
35- ثواب الاعمال ص 38 و 39.
36- تفسیر نمونه ج 12 ص 228.
37- بحارالانوار ج 19 ص 66
38- سوره سجده آیه 16 شرح جریان از رباحین الشریعه ج 1 ص 153 به نقل از آداب زندگى ج 1 ص 410 نوشته موسى خسروى
39- آن آداب را در درس چهاردهم آداب زندگى مى توانید مطالعه کنید.
40- سیماى فرزانگان ص 218
41- تفسیر صافى ذیل سوره طه
42- در امتاع الاسماع سوره کهف مینویسد
43- بحارالانوار ج 20 ص 177
44- قصص العلما ص 173
45- نقل از کتاب قصص و خواطر ص 514
46- بحارالانوار ج 87 ص 158 و 159
47- روضات الجنات ص 591
خدایا! مصیبت بنده بیچاره ات زیاد شد که او را خواب از مهر و کابین حورالعین بازداشت اولیاى خدا در تاریکى هاى شب با تهجد و خشوع و ناله و زارى بهره ها برده اند. مرا از در خانه ات راندى و آنها را راه دادى ! آیا بواسطه اعمال ناشایستم از آنها عقب مانده آنها گناه نکرده بودند یا گناه داشتند اما تو ایشان را آمرزیدى ولى مرا نیامرزیدى ؟ اگر گنه کاران راهى به عفو تو نداشته باشند پس حسن ظن ما به کجا مى رود؟!
48- نجم الثاقب 342
49- کتاب منتقم حقیقى ص 371 به نقل پنجاه داستان رجالى
50- کتاب قصص و خواطر ص 258 شماره 198
51- قصص و خواطر ص 257
52- نقل از قصص و خواطر ص 88
53- سیماى فرزانگان ص 220 نقل از فرازهاى از ابعاد...
54- قصص و خواطر ص 168 به نقل از قصص العلما ص 137
55- مهر تابان ص 16
56- قصص و خواطر ص 496
57- قصص و خواطر ص 754
58- قصص و خواطر ص 397
59- قصص و خواطر ص 342
60- اسرار الصلوه ص 293 به نقل از سیماى فرزانگان ص 214
61- سیماى فرزانگان به نقل کتاب ((رساله لقاء الله )) ص 222 آیات 190 تا 194 سوره آل عمران است .

62- سیماى فرزانگان ص 222
63- قصص العلماء ص 193
64- قصص العلماء ص 158
65- یاد نامه شهید آیه الله قدوسى (ایشان متصدى مدرسه حقانى قم بود.
66- سیماى فرزانگان ص 60
67- کتاب سیماى فرزانگان ص 64 - 67. صاحب کتاب احتمال مى دهد این شخص خودش ‍ باشد که از بیم توهم خودستایى با این عبارت بیان مى کند.
68- کتاب سیماى فرزانگان ص 64 - 67. صاحب کتاب احتمال مى دهد این شخص خودش ‍ باشد که از بیم توهم خودستایى با این عبارت بیان مى کند.
69- بحارالانوار ج 87 ص 227
70- تهذیب ج 1 ص 231
71- سوره آل عمران 194 الى 190
72- ج 3 کافى ص 435
73- معنى تهجد همین است که انسان شب را به خواب و بیدارى و خواب بسر مى برد چنانکه رسول الله صلى الله علیه و آله انجام مى داد تهجد یعنى بیدار و خوابى .
74- آخرین آیه سوره کهف آیه 110